Graduate School of Public Policy

NU Step to PHD айдарымыздың келесі қонағы – Әлия Асубаева, НУ Жоғары мемлекеттік саясат мектебінің түлегі.

Оның диссертациясы Орталық Азиядағы су қауіпсіздігінің қалай қабылданатынын және су шаруашылығын басқару Қазақстандағы су қауіпсіздігіне қол жеткізуге қалай ықпал ететінін зерттейді. Докторантура бағдарламасы аясында Әлия Оулу университетінде (Финляндия) және IHE Delft су білімі институтында (Нидерланды) ғылыми тағылымдамадан өтті. Әлия – НУ-дағы ғылыми қызмет бойынша атқарушы және шешім қабылдаушы орган болып табылатын Ғылыми кеңестің белсенді мүшесі. Ол Research Peer Advising сияқты студенттердің бастамаларын қолдайды және Орталық Азиядағы су туралы пікірталастар өткізетін Water Café платформасын басқарады.

 

Әлия, Сізді диссертацияны қорғаумен құттықтаймыз. Докторлық зерттеуіңіз туралы айтып беріңізші?

Рахмет! Менің докторлық диссертациям Орталық Азиядағы су қауіпсіздігінің қалай қабылданатынын, Орталық Азияның әрбір елі үшін ғалымдар мен практиктер ұсынатын су қауіпсіздігінің қандай басымдықтарын және өзен бассейндерін басқару Қазақстандағы су қауіпсіздігін жақсартуға болатынын түсінуге ықпал етеді. 

Біздің зерттеу жобамыз сапалы және сандық деректерді жинау мен талдауды қамтыды және төрт кезеңнен тұрды.  Библиометрикалық талдау және ғылыми әдебиеттерді контент-талдау, Delphi сауалнамасы аймақтық және халықаралық сарапшылар арасында Орталық Азияның әр еліндегі су қауіпсіздігінің басымдықтарын зерттеуге бағытталған. Мен сондай-ақ су қауіпсіздігінің басымдықтарын айқындау кезінде мінез-құлық үлгілерін анықтау үшін мультиномиялық логистикалық регрессияны және Қазақстандағы өзен бассейндерін басқаруды талдау үшін мүдделі тараптармен сұхбат жүргіздім.

 

Су қауіпсіздігі және су бассейндерін басқару туралы зерттеу тақырыбын таңдау немен байланысты?

Трансшекаралық су ресурстары осы өңірде азық-түлік, энергетикалық және экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін өмірлік маңызы бар. Су қауіпсіздігі жаһандық жылыну, халықтың өсуі, қарқынды индустрияландыру және жылдам урбанизация салдарынан қауіпсіздік қауіптерінің бірі ретінде кеңінен талқыланады.

Қазақстандағы өзен бассейндерін басқаруды жақсарту арқылы су қауіпсіздігін нығайту  ғылыми әдебиеттерде және тәжірибешилердің  Delphi сауалнамасының нәтижелеріне негізделіп ұсынылған. Қазақстан су ресурстарын басқаруға бассейндік тәсілді енгізу бойынша Орталық Азиядағы пионер болып табылады. 

Өздеріңіз білетіндей, ел аумағы гидрологиялық сипаттамаларға байланысты 8 бассейнге бөлінген, олардың 7-і трансшекаралық болып табылады. Сондықтан не жұмыс істейтінін және қандай проблемалар бар екенін білу өте маңызды.

 

Бұл тақырып Орталық Азия үшін қаншалықты елеулі және сіздің жұмысыңыздың қолданбалы мәні неде?

Су қауіпсіздігі жер үсті су ресурстарының біркелкі бөлінбеуіне және өзара байланысты су инфрақұрылымына байланысты Күрделі трансшекаралық өзен бассейндерінің бірін бөлетін Орталық Азия елдері үшін әрқашан өте маңызды болды. Бұдан басқа, су ресурстарын бөлу мәселесі жоғары және төмен ағыс бойынша орналасқан өңір елдері арасында өзекті саяси проблемаға айналып отыр. Су қауіпсіздігін өлшеуге арналған көптеген өлшемдер мен индекстерге қарамастан, су қауіпсіздігін қалай өлшеу керек немесе оны қалай дұрыс жасау керектігі туралы консенсус жоқ.

Зерттеу тұрғысынан, өзімнің диссертацияммен Орталық Азия контекстінде су қауіпсіздігі тұжырымдамасын концептуалдандыру мен операционалдандырудағы олқылықты толтыруға тырыстым. 

Саясат тұрғысынан алғанда, Орталық Азияның әрбір елі үшін су қауіпсіздігінің басымдықтары айқындалды, олар ұлттық қажеттіліктерді және өзен бассейндері жүйелерінің трансшекаралық күрделілігін ескере отырып, өңірдегі су қауіпсіздігін жалпы түсінуге қол жеткізуге және өсіп келе жатқан және бәсекелес су қажеттіліктеріне байланысты өңірдегі су қақтығыстарының алдын алуға көмектесе алады.

 

НУ-да оқу процесі туралы не айта аласыз?

Мемлекеттік саясат саласындағы докторантура қарқынды, бәсекеге қабілетті және зерттеуге бағытталған. Дегенмен, 1-ші және 2-ші курстарда бізде біліктілік емтихандарымен жалғасатын курстар да бар. НУ докторанттарының ғылыми көмекші және оқытушы көмекшісі ретінде жұмыс істеу мүмкіндігі болады. Мысалы,оқуымның 1-ші және 2-ші курстарында мен НУ-дағы Sustainable Development Solutions Network ғылыми қызметкері болып жұмыс істедім, ал 3-4-ші курстарда жоғары курс студенттеріне арналған сыни тұрғыдан ойлау курсында ассистент болып жұмыс жасадым.

2021 жылы докторантура бағдарламасы аясында мен Оулу университетінде (Финляндия) және Делфт су білімі институтында IHE (Нидерланды) ғылыми тағылымдамадан өттім. Бағдарламаға: суды басқаруға, өзен бассейнін басқаруға және трансшекаралық су ынтымақтастығына қатысты көптеген тәсілдерді талқылау, қолдану және сыни тұрғыдан қарау кірді. Бұл сондай-ақ ғылыми қызығушылықтары ұқсас саладағы жетекші ғалымдармен жұмыс істеуге тамаша мүмкіндік болды.

Бағдарлама суды басқаруға, өзен бассейнін басқаруға және трансшекаралық су ынтымақтастығына қатысты көптеген тәсілдерді талқылауды, қолдануды және сыни бейнелеуді қамтыды. Бұл сондай-ақ ғылыми қызығушылықтары ұқсас саладағы жетекші ғалымдармен жұмыс істеуге тамаша мүмкіндік болды.

Ғылыми жетекшімнің қолдауымен халықаралық және аймақтық ғылыми журналдарда бірнеше ғылыми мақалалар жарияладым, әлемдік және аймақтық ғылыми конференциялар мен семинарларға қатысып, ғылыми жетістіктерімді таныстырдым.

 

НУ студенттері белсенді қоғамдық өмірді ұстанады, сіз оқу мен өмірдің басқа салаларын қоса алып жүре алдыңыз ба?

Иә, шынында да НУ-дағы әлеуметтік өмір қызық әрі қарқынды. Мысалы, бізде 100-ден астам студенттік клубтар, студенттік үкімет және студенттер өздері ұйымдастыратын ойын-сауық шаралары бар. Мен ғылыми жобаларға қатысуға қызығушылық танытқан студенттермен зерттеу тәжірибеміз бен білімімізді бөлісетін Research Peer Advising атты студенттік бастаманың тәлімгерлерінің бірі болдым. Сондай-ақ НУ-дағы зерттеу жөніндегі атқарушы және шешім қабылдаушы орган – Ғылыми кеңесте студенттік өкіл ретінде қызмет етемін.

Айтып өткенімдей, НУ докторанттары ассистент ретінде қызмет ете алады. Менің жағдайымда, 2020-2022 жылдар аралығында 150-ден астам студентке сыни тұрғыдан ойлау курсынан сабақ бердім. 2021 жылы мен НУ-да «Оқыту ісінің үздігі» марапатын алу құрметіне ие болдым.

 

Мұның бәрін қалай үйлестіре алдыңыз? Құпияңыз неде? 

Жоспарлау, тәртіп және қажырлы еңбек. 

Студенттердің жоғары жүктемесін ескере отырып, университет студенттердің денсаулығы мен әл-ауқатын сақтау үшін барлық жағдайларды жасайды. Мысалы, біз атлетикалық орталықтың, денсаулық және сауықтыру орталығының және кампустағы университеттік медициналық орталықтың қызметтерін пайдалана аламыз.

 

Сіздің келесі жоспарларыңыз қандай?

Мен су саясаты, су ресурстарын басқару және тұрақты даму саласындағы зерттеулерді жалғастыруды жоспарлап отырмын.  Университетті бітіргеннен кейін мен жетекші даму банктерінің бірінде консалтингпен айналысамын.

 

2022 жылғы түлектерге не тілейсіз? 

НУ-да өршіл, ақылды және талантты студенттердің бірегей ортасы бар. Мен түлектерді осындай керемет жетістікпен шын жүректен құттықтаймын. Мен НУ-да оқудың қаншалықты қиын екенін білемін. Олардың барлығына епті, төзімді, бейімделгіш, ізденімпаз болуын тілеймін.

 

Дереккөз: nu.edu.kz