Graduate School of Public Policy

Жанар Ашықбаева – НУ Жоғары мемлекеттік саясат мектебінің түлегі. Ол диссертациясында өзін-өзі таңдау және басқару тиімділігі мәселесін зерттеді. Оның пікірінше, мемлекеттік сектордағы мораль деңгейі онда жұмыс істеуге келген адамдарға байланысты болады.

Біліміңіз бен кәсіби тәжірибеңіз туралы қысқаша айтып өтсеңіз?

2011 жылы мен АҚШ-тың Нью-Йорк штатындағы Буффало университетінде қаржы мамандығы бойынша бакалавр дәрежесін алдым.Сонымен қатар мен Aquasol корпорациясында халықаралық сату менеджері болып жұмыс істедім. Сондай-ақ мен Ұлыбританияның Кардифф университетінде қаржылық талдау бойынша магистр дәрежесін алдым. Содан кейін мен екі жыл бойы Экономикалық зерттеулер институтының (ERI) Макроэкономикалық және қолданбалы математикалық экономикалық зерттеулер орталығының бас сарапшысы болып жұмыс істедім, онда елді талдау және болжау, сондай-ақ әлемдік экономиканы талдаумен айналыстым.  Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ОЭСР), McKinsey & Company, Азия даму банкі және Дүниежүзілік банкпен тығыз жұмыс істедім, сонымен қатар VI-VII Астана экономикалық форумын ұйымдастыруға қатыстым.

2015 жылы НУ Жоғары бизнес мектебіне оқытушының ассистенті болып жұмысқа орналастым. Мен студенттер, оқытушылар құрамы, Дьюк Фукуа бизнес мектебінің өкілдері және Executive MBA бағдарламасы мен күндізгі MBA бағдарламасы бойынша бағдарлама менеджерлері арасындағы байланыс орнаттым.

EMBA және FTMBA бағдарламаларында корпоративтік қаржы, капиталды тарту, қаржылық есептілікті талдау және т.б. пәндер бойынша профессорлар мен студенттерге көмек көрсеттім. НУ мемлекеттік саясат Жоғары мектебі 2017 жылы алғаш рет PhD бағдарламасын іске қосқан кезде, мен көп ойланбастан құжаттарымды тапсырдым да, биыл  мемлекеттік саясат саласында философия докторы дәрежесімен университетті сәтті бітірдім.

Докторлық зерттеулеріңіз туралы айтып беріңізші?

Менің дипломдық жұмысым өзін-өзі таңдау және дұрыс басқару туралы болды. Елдегі сыбайлас жемқорлық деңгейі, ең алдымен, шенеуніктердің моральдық көзқарасының проекциясы екендігін негізге ала отырып, мен еңбек нарығындағы өзін-өзі таңдау адамдардың мемлекеттік қызметті немесе жеке секторды таңдауына қалай әсер ететінін зерттедім. Эксперимент барысында мен студенттердің алдауға қаншалықты бейім екенін анықтадым және бұл нәтижелерді олардың мемлекеттік органдарда және басқа салаларда жұмыс істеуге деген ұмтылыстарымен салыстырдым.

Оқушылардың шыншылдық деңгейін ойын сүйектері арқылы анықтадым. Қатысушылар компьютер алдында отырып, түсуі мүмкін санды табуға тырысты. Машина сүйектерді «лақтырғаннан» кейін біз алынған ұпайды қатысушының нөмірімен сәйкестендірдік. Эксперимент нәтижелерді өз пайдасына бұрмалауға материалдық қызығушылық жағдайында жүргізілді: егер сандар сәйкес келсе, ойыншы сыйақы алды, ал егер сәйкес келмесе, ойыншы ештеңе алмады.

Өзімшіл емес қалауларды анықтау үшін мен мінез-құлық экономикасында жиі қолданылатын эксперименттік “Диктатор” ойынын қолдандым. Екі ойыншының бірі, яғни «диктатордың» өз қалауы бойынша өзі мен екінші қатысушы «жәбірленуші» арасында бөлуге болатын белгілі бір ақша сомасы бар.Соңғысы пассивті рөлге ие және оған «диктатор» бөлген соманы қабылдайды.

Сіздің жұмысыңыздың практикалық маңызы қандай?

Қоғамдық секторда қалыптасқан мораль деңгейі оның болашағын анықтайды. Бұл қандай адамдардың (дал немесе авантюризмге бейім) қоғам үшін жұмыс істеуді таңдауына әсер етеді. Қазақстандағы сыбайлас жемқорлық деңгейі айтарлықтай түрде жоғары. 2022 жылғы сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінде біздің ел 180 елдің ішінде 102-ші орында тұр. Адал емес мінез-құлық көрсеткен экспериментке қатысушылар көбінесе оқуды бітіргеннен кейін ықтимал жұмыс орны ретінде мемлекеттік қызметті таңдады. Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының сәтсіздікке ұшырауының бір себебі олардың стратегияларының дұрыс әзірленбеуінде немесе жүзеге асырылмауында емес, олардың өзін-өзі таңдау мәселесін қарастырмауында деп ойлаймын. 

Өзін-өзі таңдау сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияларды іске асыруды қалай жақсарта алады?

Саясаткерлер сыбайлас жемқорлықпен күресу стратегияларын әзірлеу кезінде өзін-өзі таңдау мәселесін есепке алуы керек. Мемлекеттік сектор сыбайлас жемқорлыққа бейім тұлғаларды тартады, содан кейін сыбайлас жемқорлық өзін-өзі таңдау заң үстемдігінің негізін құрайтын институттарды бұзып, қоғамдағы сыбайлас жемқорлықпен күресуге жауапты органдарды ымыраға келтіруі мүмкін. Үміткерлерді адалдықпен қабылдау және жағымсыз қасиеттері бар кандидаттарды сүзгілеу жеке және экономикалық бостандықтарды кеңейтетін, мемлекеттік және бюрократияны шектейтін, сөз бостандығын, ашық сұрау және заң үстемдігін қамтамасыз ететін ашық процесс арқылы ғана қол жеткізуге болады.

Диссертацияңызбен жұмыс істеу барысы туралы не айта аласыз?

Диссертацияммен жұмыс істеу процесі оңай болған жоқ, өйткені мен өз зерттеулерімде экспериментті қолдандым. Мұндай экономикалық эксперименттерге қатысушылар шешімді ақшалай тәсілге сүйене отырып қабылдауы керек, яғни олар ұтқан сайын төленеді. Менің жағдайымда қаржыландыру алаңдаушылық туғызды. Кейде қаржыландыру көзі сенімсіз немесе шектеулі болуы мүмкін. Сондықтан мен студенттерге ең болмағанда төтенше жағдайларға ақша бөлуді және жетекшілерінен кеңес алудан қорықпауды ұсынамын.

Алдағы жоспарларыңыз туралы айтып өтсеңіз?

Қазіргі уақытта ғылыми жетекшіммен бірге мен басылымдармен жұмыс істеп жатырмын және шетелде постдокторантурада оқуды жоспарлап отырмын. Осы бағыттағы зерттеулерімді жалғастырғым келеді.

Болашақ докторанттарға қандай тілек айтар едіңіз?

Ph.D дәрежесін алу қиын міндет болып табылады. Ph.D докторы болу. студент ешқашан бітпейтін жұмысты білдіреді. Сіз жұмысыңыздың аяқталғанын біле тұра күннің соңында үйге бармайсыз.Бірнеше жыл қажырлы еңбек көп уақытты, батылдықты, табандылықты, білімділікті, жігерді, тәртіпті және т.б. Болашақ студенттерге білім алуға және мақсаттарына жетуге деген үлкен құлшыныс тілеймін, ең бастысы, сізді қолдайтын және сіздің дипломдық жұмысыңыз бойынша дұрыс бағыттайтын диссертация кеңесшісін табуға сәттілік тілеймін.

Дереккөз: nu.edu.kz